Schittert jouw verhaal straks in het virtueel museum?

Rond 5300 v. Chr. arriveerden de eerste landbouwers in het gebied dat we tegenwoordig kennen als het Vlaamse gewest. In de voorafgaande 500000 jaar leefden er in deze regio uitsluitend nomadische jagers-verzamelaars. Omstreeks 9000 v. Chr. begon men in het Nabije Oosten evenwel aan landbouw te doen. Rond 7000 v. Chr. was ook Oost-Europa op landbouw overgeschakeld. Door zelf voedsel te verbouwen hoeven landbouwers niet rond te trekken op zoek naar voedsel en kunnen ze zich dus ergens permanent vestigen. Landbouwgemeenschappen kennen een grotere bevolkingsaangroei dan jagers-verzamelaarsgroepen. Wanneer de bevolking van een nederzetting te groot werd, trok een deel verder om elders een nieuwe nederzetting te bouwen. Ze namen dan ook zaden, gedomesticeerde dieren en hun kennis over landbouwtechnieken met zich mee. Geleidelijk aan verspreidde de landbouw zich zo van Zuidoost-Europa over Centraal-Europa naar onze streken. In Centraal-Europa en bij ons behoorden deze eerste landbouwers tot de zogenaamde Bandkeramische cultuur. Hun aardewerk, dat ze versierden met bandvormige motieven, was ook het eerste aardewerk in onze streken.

Op de Staberg te Rosmeer en de Kayberg te Vlijtingen (Riemst) hebben archeologen vorige eeuw enkele van de oudste landbouwdorpen in het gebied van het huidige Vlaanderen opgegraven. Tussen 5300 en 4900 v. Chr. hebben op deze plaatsen resp. minstens 14 en 6 gebouwen gestaan, maar niet noodzakelijk gelijktijdig. Op hetzelfde moment zullen er waarschijnlijk nooit meer dan drie woningen gestaan hebben. Na maximaal een halve eeuw was zo'n woning uit hout en leem met een rieten of strooien dak aan vervanging toe en bouwde men een nieuwe ernaast. Opvallend is de grootte van de woningen: tot 35 m lang en 8 m breed. Waarschijnlijk woonde er een uitgebreide familie van vijftien à twintig mensen. De bewoners behoorden tot de zogenaamde Bandkeramische cultuur. Dit waren inwijkelingen uit Centraal-Europa. Wanneer de bevolking te groot werd, trok een deel van de bewoners verder om elders een nieuw dorp te stichten. Ze vestigden zich graag op vruchtbare landbouwgrond, bij voorkeur in de buurt van stromend water in gebieden waar silex (vuursteen) voorkwam dat als grondstof kon dienen om werktuigen van te maken. De vruchtbare leemgronden van Haspengouw waren voor hen ideaal. Elders in Vlaanderen hield de inheemse bevolking voorlopig nog vast aan de traditionele levenswijze van jagers-verzamelaars. Beide groepen hadden wel contacten met elkaar, vermoedelijk waren die soms vreedzaam, soms gewelddadig. De Bandkeramiekers leefden van de landbouw. Ze verbouwden o.a. graan, peulvruchten en vlas en hielden ook vee. Die planten en dieren hadden hun voorouders meegebracht uit het Nabije Oosten, net als de kunst van het pottenbakken. De Bandkeramiekers waren de eerste mensen in onze streken die potten maakten. Aardewerk is handig als huisraad, maar niet erg praktisch voor rondtrekkende jagers-verzamelaars. De Bandkeramiekers versierden hun aardewerk met bandvormige motieven, vandaar de naam die moderne archeologen eraan gegeven hebben. Rond 4900 v. Chr. kwam er plots een einde aan de Bandkeramische cultuur in onze regio. Daar bestaan heel wat verschillende hypotheses over, zoals uitputting van de landbouwgronden, een klimaatsverandering, onderlinge strijd of strijd met de jagers-verzamelaars, een epidemie, etc., maar voorlopig blijft het verdwijnen van de Bandkeramiekers nog steeds een raadsel.

De overgang van nomadische jagers-verzamelaars naar sedentaire boeren is ongetwijfeld de belangrijkste maatschappelijke verandering in de hele geschiedenis van de mensheid. In onze streken waren de Bandkeramiekers daarvoor verantwoordelijk. Er zijn veel interessante aspecten aan deze cultuur verbonden, zoals het naast elkaar bestaan van en contacten tussen groepen met een verschillende levenswijze, migratie, het mysterie van hun verdwijning, enz.