Schittert jouw verhaal straks in het virtueel museum?

De Hasseltse Zevenjaarlijkse Virga Jessefeesten. Eeuwenjong

‘Virga Jesse’ is de roepnaam van Maria in Hasselt, waarbij men verwijst naar een beeld van Onze-Lieve-Vrouw uit de 14de eeuw. Ter ere van haar ontstonden de Virga Jessefeesten. De Virga Jessefeesten zijn een traditie waarbinnen heel wat erfgoedverhalen samenkomen. Rode draad is het verhaal van de relatie tussen Hasselaren en ‘hun’ Virga Jesse, bij wie ze altijd terecht konden; in tijden van oorlog, pest, maar ook in hoogstpersoonlijke momenten van angst, twijfel en wanhoop. Verschillende oude mirakelverhalen spreken daarover (en worden uitgebeeld tijdens de Virga Jessefeesten), maar de kaarsjes bij haar beeld vandaag getuigen dat het niet iets is dat enkel in het verleden moet gesitueerd worden. Vanuit deze relatie zijn de Virga Jessefeesten gegroeid: eens om de zeven jaar dragen Hasselaren de Virga Jesse dankbaar door de straten van de stad, reden genoeg voor een groots en bijzonder feest! Hoogtepunt zijn nog steeds de ommegangen met het beeld van Maria Virga Jesse. Uniek aan de Hasseltse ommegang is dat zij ieder zevende jaar volledig wordt hertekend: inhoud, kledij, wagens, muziek en choreografie, … Verwacht dus geen opeenvolging van Bijbelse taferelen of lokale verenigingen, maar een schouwspel met een inhoud die ook reflecteert over de zinvragen van deze tijd. In 2017 stapten meer dan 2000 deelnemers mee op. Naar aanleiding van de Virga Jessefeesten worden straten en pleinen versierd door ‘rotten’ of straatcomités. Rotten stonden vroeger in voor de militaire verdediging van de stad, maar vandaag staat vooral buurtschap centraal. Sommige rotten hebben eigen tradities. Zo zijn er enkele traditionele uitbeeldingen van mirakels die aan de Virga Jesse worden toegeschreven (‘de dolende man’, ‘de dief op het hek, ‘het kind van de Morin’, …) of het meer folkloristische tafereel van ‘Hendrik, de eerste inwoner van de stad’. De buurt rond het Jenevermuseum kiest reeds enkele edities als thema de longveepest die dankzij de ontdekkingen van dokter Louis Willems werd bedwongen, maar ook heeft geleid tot de officiële kroning van het beeld van de Virga Jesse. Andere rotten werken in het diepste geheim aan hedendaagse feestelijke versieringen. In een stad-in-feest is er veel te beleven, zo groeide de afgelopen edities het cultureel programma gestaag: theater, muziek, tentoonstellingen, … Een van de traditionele elementen van het feestprogramma is de ‘uitdeling van de erwtensoep’ door de Broederschap van Onze-Lieve-Vrouw Virga Jesse. Deze vereniging bestaat al sinds de beginjaren van de 14de eeuw en is zonder onderbreking actief gebleven. Overigens vergezellen de leden van deze broederschap het Virga Jessebeeld in de ommegangen. Ze dragen daarbij een rode twijg, een verwijzing naar de naam ‘Virga Jesse’. Ook de Hasseltse reus ‘De Langeman’ – eigendom van de Hasseltse Rederijkerskamer De Roode Roos – komt speciaal voor de erwtensoepuitdeling naar buiten. Hij laat zich in principe enkel zien bij de Virga Jessefeesten en bij het intrede van een regerend vorst. Ook Hendrik en Katrien, de legendarische eerste inwoners van Hasselt, tekenen present. Zij worden opgehaald door de inwoners van het rot ’t Dorp bij hun huisje dat ze tijdens de Virga Jessefeesten bewonen. Jan, de zogeheten ‘tweede inwoner’ ligt dwars en schenkt die dag bonensoep. De oorsprong van de zevenjaarlijkse traditie is terug te leiden naar de 7 jaar durende bezetting van de stad Hasselt door Hollandse troepen. De jaarlijkse mariale processie kon in die periode niet uittrekken. Toen dit in 1682 terug kon heeft men besloten om eens om de 7 jaren de Virga Jesse op een grootse manier te vieren. Daarbij is men waarschijnlijk ook geïnspireerd geweest door de zevenjaarlijkse religieuze tradities die elders in de regio Maas-Rijn plaatsvonden in de vorm van reliekentoningen, processies en marsen. In de 17de eeuw ontstonden ook in Huy (1655) en Verviers (1692) zevenjaarlijkse mariale tradities. De Virga Jessefeesten zijn uitgegroeid tot een feest dat sterk verbindend werkt. De deelnemers aan de ommegang leggen samen letterlijk en figuurlijk een hele weg af; buren verzamelen zich in hun ‘rot’ om samen iets moois te creëren; de vele culturele verenigingen laten het beste van zichzelf zien tijdens een optreden of tentoonstelling. Nieuwe Hasselaren betrekken is een uitdaging voor de organisatoren. Het Stadsmus nam bij de vorige editie met het project ‘Virga Yes Divers’ het initiatief om het verhaal van Hasselaren met diverse culturele en religieuze achtergronden over hun verhaal over de Virga Jessefeesten en/of eigen gelijkaardige tradities te vertellen. Samen versierden ze ook het meest diverse ‘rot’ van de stad. Dit bijzonder project staat sinds 2020 in het ‘register van inspirerende voorbeelden voor het borgen van immaterieel erfgoed’.

Het verhaal van de Virga Jessefeesten is er een van een oude religieuze traditie die zich steeds heeft weten te recontextualiseren. Daarbij is ze trouw gebleven aan haar diepe spirituele kern, maar heeft ze steeds gezocht naar nieuwe talen en beelden. De Virga Jessefeesten zijn een feest waarin tal van persoonlijke en collectieve verhalen van een gemeenschap samengebracht worden en gevierd worden. De Virga Jessefeesten zijn een uitstekend voorbeeld van Immaterieel Cultureel Erfgoed, van immaterieel erfgoed dat nog steeds verbindt en identiteit schenkt aan een gemeenschap. De Virga Jessefeesten verbinden heel wat vormen van materieel en immaterieel erfgoed: processies en feesten, culinair erfgoed, reuzencultuur, … De erfgoedgemeenschap rond de Virga Jessefeesten telt niet enkel de 2000 deelnemers aan de ommegang, maar ook de bewoners van 50 ‘rotten’/straten, de vele leden van culturele verenigingen die zich vrijwillig engageren tijdens deze feestperiode. Samen met hun gezinnen en bezoekers maken ze zij de Virga Jessefeesten. Zevenjaarlijkse religieuze tradities zijn een belangrijk relict van de voor het oosten van Vlaanderen belangrijke cultuurregio Maas-Rijn. In verschillende steden binnen deze regio bestaat er nog steeds een zevenjaarlijkse traditie. In Belgisch-Limburg bestaat de traditie nog in Hasselt, Tongeren en Sint-Truiden. De Virga Jessefeesten staan sinds 2009 op de inventaris van Immaterieel Cultureel Erfgoed van Vlaanderen.