Schittert jouw verhaal straks in het virtueel museum?

De Mechelse catechismus is een in de kerkprovincie Mechelen officieel door de bisschoppen uitgevaardigde samenvatting van de kerkelijke leer. Sinds de oprichting van het bisdom en de kerkprovincie Mechelen in 1559 werden er vier 'Mechelse' catechismussen uitgevaardigd. We willen de aandacht vestigen op de tweede Mechelse catechismus, getiteld "Catechismus oft Christelijcke leeringhe ghedeylt in vyf deelen ende een en veertigh lessen voor de catholycke Jonkheydt van het Aartschbisdom ende alle andere Bisdommen der Provincie van Mechelen". De eerste uitgave verscheen te Antwerpen bij Jan van Keerbergen in 1623. In KU Leuven Bibliotheken Maurits Sabbebibliotheek bevindt zich een exemplaar van deze eerste editie uit de collectie van de voormalige Oude Bibliotheek van het Grootseminarie Mechelen. Het exemplaar behoorde toe aan Jan Malderus, bisschop van Antwerpen van 1611 tot 1633, en bevat ook een aantekening van zijn hand. Jan Malderus heeft samen met de jezuïet Willem de Pretere, zijn biechtvader en eerste catechist, een groot aandeel gehad in de redactie van deze catechismus. De catechismus van 1623 kende veel herdrukken en bleef meer dan twee eeuwen lang (tot 1842) de eenheidscatechismus van de Mechelse kerkprovincie. Het is één van de meest invloedrijke boeken van het vroegmoderne Vlaanderen.

In 1559 werd, tijdens de tweede zittingsperiode van het Concilie van Trente (1545-1563) de aartsbisschoppelijke zetel Mechelen opgericht waaronder de bisdommen van Gent, Brugge, Ieper, Antwerpen, ’s-Hertogenbosch en Roermond ressorteerden. Een meer efficiënte kerkelijke structuur was noodzakelijk om de sterke expansie van het protestantisme in de Nederlanden een halt toe te roepen. Tevens legde het concilie van Trente de verplichting op aan pastoors om op zon- en feestdagen godsdienstonderwijs te geven, terwijl voorheen hun taak hoofdzakelijk bestond uit het toedienen van de sacramenten. Op zaterdag of zondag werden de kinderen op een vast uur samengeroepen in de kerk, waar de pastoor of de onderpastoor catechismusles gaf. In functie van dit catechetisch onderwijs dienden handboeken te worden gemaakt. In 1566 verscheen de Catechismus Romanus, de eenheidscatechismus voor heel de Katholieke Kerk, die in opdracht van het concilie samengesteld was naar het model van Luthers grote catechismus. Om het Tridentijnse hervormingsprogramma in de Mechelse kerkprovincie in te voeren werden provinciale synodes gehouden. In 1607 gaf het derde provinciaal concilie de opdracht een catechismus samen te stellen. De redactie werd toevertrouwd aan de jezuïet Lodewijk Makeblijde (1565-1630). Omdat zijn werkstuk niet helemaal voldeed, werd het onder supervisie van de Antwerpse bisschop Joannes Malderus (1563-1633) herwerkt door een andere jezuïet, Willem De Pretere (1568-1626). De definitieve versie van de 'Mechelse catechismus' werd in 1623 goedgekeurd door alle bisschoppen van de provincie en werd in heel Vlaanderen gebruikt. In de woorden van De Petrere zelf: “[…] van af zijn verschijning werd hij overal aangeleerd, alsof geen andere had bestaan. Men gebruikt hem in Vlaanderen, in het Land van Gulik en in het Palatinaat”. De Mechelse catechismus zou uitgroeien tot een van de sterkste symbolen van de katholieke hervorming in de Zuidelijke Nederlanden. Tot halfweg in de 19de eeuw bleef de oude, 17de -eeuwse catechismus nagenoeg ongewijzigd in gebruik.

Het catechismusonderwijs raakte sinds het midden van de zeventiende eeuw algemeen ingeburgerd in Vlaanderen, ook op het platteland. Het werd een vast wekelijks ritueel, doorgaans enkel onderbroken tijdens de oogstmaanden. Er kan weinig twijfel over bestaan dat een deel van het gewone volk diep doordrongen is geworden van de opvattingen, waarden en normen van de Mechelse catechismus. Om de mentaliteit van zowel de kerkelijke elite als het gewone volk in het (vroeg)moderne Vlaanderen te begrijpen, is het aangewezen om de invloed van de Mechelse catechismus in ogenschouw te nemen. Het catechismusonderwijs bleef tot het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) de basis vormen voor het godsdienstonderricht in de Belgische bisdommen.