Schittert jouw verhaal straks in het virtueel museum?

Vraag je je wel eens af wat voorlopers van 3D films of TikTok zijn? Wat deden Vlamingen eigenlijk rond 1900 om zich te vermaken? Het keizerpanorama is een uniek collectiestuk uit het FOMU. Over de hele wereld zijn er slechts 15 bewaard gebleven en dit is het enige exemplaar in België. Een keizerpanorama is een grote ronde houten kast waarbij vijfentwintig mensen tegelijk naar een reeks van stereofoto’s kunnen kijken. Stereofoto’s geven een illusie van een 3D beeld wanneer je ze door speciale stereokijkers bekijkt. De foto’s bevinden zich in een houten carrousel dat wordt aangedreven door een piepend en krakend mechanisme. Elektrische lampen verlichten de machine. Bezoekers lieten zich vervoeren door de vernieuwing, magie en het spektakel van de 3D voorstelling. Keizerpanorama’s werden ingezet voor entertainment, maar ook educatie: ‘ter lering en vermaak’. Een bezoek werd aangeraden voor onderwijzers en families. Het werd verder gezien als een goedkope en eenvoudige manier van reizen. Je maakte bijvoorbeeld gemakkelijk zittend een wandeling door Rome in vijftig beelden. Mensen konden elke week nieuwe voorstelling bezoeken en voor het eerst werd de kijkervaring collectief. Enkele jaren was het keizerpanorama een van de populairste attracties in Europa, kort daarna nam de cinema het over.

Het Antwerpse keizerpanorama kent een lange Vlaamse geschiedenis. Over het algemeen werden keizerpanorama’s gemaakt door het Duitse bedrijf van August Fuhrmann (1844-1925). Hij patenteerde in 1888 de uitvinding. In alle belangrijke steden van Europa verschenen zijn kijkkasten. In België waren er keizerpanorama’s aanwezig in Antwerpen, Brussel, maar ook in Luik, Namen, Elsene, Gent, Mechelen, Leuven en Charleroi. Het ontwerp van het FOMU-panorama wijkt verrassend genoeg af van de Fuhrmann panorama’s. De bekende Antwerpse fotograaf Joseph Maes (1838-1908) speelt een belangrijke rol. Maes leverde het panorama in 1905 aan Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen (KMDA). Zou hij het panorama misschien zelf ontworpen en gebouwd hebben? Het blijft gissen omdat precies die informatie niet bewaard is gebleven. In 1905 was het keizerpanorama te zien in de wereldtentoonstelling in Luik met stereofoto’s van de Antwerpse Zoo. Na de tentoonstelling in Luik werd het in het feestpaleis van de dierentuin gezet. In 1910 reisde het naar de wereldtentoonstelling in Brussel en in 1911 naar de wereldtentoonstelling in Parijs. Het is niet bekend of het panorama na de eerste wereldoorlog nog getoond werd. In 1975 werd het keizerpanorama geschonken aan de Provinciale Musea Antwerpen. Het zat op dat moment opgeborgen in houten kisten. Tijdens de verhuizing naar de huidige locatie van het Fotomuseum werden de kisten voor het eerst weer opengemaakt. Bij de opening van het FOMU in 1986 werd het panorama tentoongesteld en opnieuw van 2004 tot 2011. Na deze lange geschiedenis was een grondige restauratie hard nodig. Vanaf 2023 wordt het panorama weer in volle glorie getoond. Elke eerste zondag van de maand kun je zelf de magie ervaren en het panorama in beweging zien.

Het keizerpanorama vertelt een uniek verhaal uit de Vlaamse geschiedenis rond 1900. Het gaat over een tijd waarin ontwikkelingen elkaar in een rap tempo opvolgden, die toch vaak over het hoofd worden gezien. Het panorama geeft inzicht in de Vlaamse samenleving tijdens de eeuwwisseling. Het combineert sociale geschiedenis met mediageschiedenis en fotogeschiedenis. De bijzondere Antwerpse invalshoek vertelt iets over de stad en haar inwoners. Over de veelzijdige fotograaf Joseph Maes en de dierentuin van Antwerpen, maar ook over alle Antwerpenaren die jeugdherinneringen hebben aan het keizerpanorama. Die bijvoorbeeld nog weten dat ze als kind door de kijkers keken en betoverd werden door de leeuw, het nijlpaard en de andere dieren uit de zoo. Het keizerpanorama kan gezien worden als voorloper van het virtueel museum. Ze dienen allebei ter lering en vermaak aan de hand van visuele informatie. Ze vertellen verhalen aan de hand van reeksen van beelden. Juist daarom kan het erfgoedverhaal niet ontbreken: het toont een stukje geschiedenis van Vlaanderen, maar vooral van het virtueel museum zelf. Als voorloper van de populaire sociale media maakt het de geschiedenis tastbaar. Het kijken naar reeksen van beelden is van alle tijden. Het erfgoedverhaal mag niet ontbreken omdat het nog steeds veel verwondering oproept bij jong en oud. Ook al zijn wij gewend geraakt aan snelle visuele informatie, swipen en 3D films, de voorloper daarvan wordt door Gen Z nog steeds ervaren als magie.