Stad en platteland. Landbouwgronden voor een zorgzame stad
Stad en platteland. Landbouwgronden voor een zorgzame stad
Welk thema of onderwerp moet het publiek straks zeker in het virtueel museum zien?
De relatie tussen stad en platteland, met de rol die steden (stedelijke instellingen en families) speelden in de ontginning en het beheer van het platteland én het belang van deze landbouwgronden om voedsel en inkomsten te voorzien voor de stedelijke zorginstellingen.
Welk bijzonder verhaal is gelinkt aan dit onderwerp?
Rijke stedelingen investeerden vanaf de middeleeuwen een deel van hun kapitaal in grondbezit buiten de stad. Zo stonden ze mee in voor de ontginning van heel wat gronden en speelden ze een rol in de transformatie van het platteland. Het grondbezit zorgde voor inkomsten in geld of natura (voeding, brandstof, ...) voor de stedelijke eigenaars.
Een deel van dit grondbezit schonken de patriciërs aan caritatieve instellingen in de stad. Ook de gravinnen van Vlaanderen deden schenkingen. Zo beschikten deze hospitalen, godshuizen en armentafels over inkomsten om hun werking te financieren, evenals gegarandeerde levereningen in natura. Daarom hechtten ze veel belang aan dit grondbezit. Ondanks institutionele veranderingen was er eeuwenlang een continuïteit in het beheer en gebruik van deze landerijen. Dit begon pas ter veranderen vanaf het midden van de 20ste eeuw.
Waarom mag dit erfgoedverhaal niet ontbreken voor ons publiek in het virtueel museum?
Stad en platteland lijken soms twee gescheiden werelden. Ze zijn echter al eeuwenlang nauw met elkaar verbonden. Dit is zeker het geval in een regio als Vlaanderen die al in de middeleeuwen een sterke verstedelijking kende.
Naarmate de fysieke grenzen verdwenen of vervaagden ontstond er geleidelijk aan een vervreemding.
De tentoonstelling in het STAM zal vertrekken vanuit de Gentse casus, maar eenzelfde verhaal kan men ook vertellen voor andere steden.
Is het erfgoedverhaal verbonden met de plannen van jouw organisatie in 2024 en 2025? Zo ja, waarmee dan?
De expo 'Gentse Gronden' in het STAM met het bijhorende activiteitenprogramma.
Met welke historische periode(s) is dit erfgoedverhaal verbonden?
-de middeleeuwen: opkomst en bloei van de steden en het ontstaan van stedelijke caritatieve instellingen + de rol die stedelingen en stedelijke (zorg)instellingen speelden bij de ontginning en het beheer van het platteland. -de periode rond 1800: einde van het ancien régime met de oprichting van nieuwe structuren voor het beheer van de zorginstellingen. Die zijn nog altijd bepalend voor hoe de zorg in onze samenleving is georganiseerd (vb. Burgerlijke Godshuizen en Burelen van Weldadigheid, de voorlopers van de OCMW's). Ondanks deze institutionele veranderingen bleef er wel een continuïteit in de relatie stad-platteland voor wat betreft gebruik en beheer van de landbouwgronden. -periode na 1950: transformatie van het platteland door allerlei infrastructuurwerken (autosnelwegen, kanalen, ...), de aanleg van bedrijventerreinen, de verkavelingen, ... en de evolutie van de landbouw. Dit zorgde voor een transformatie van het platteland en een veranderende relatie stad-platteland.
Met welke plaats(en), voorwerpen of erfgoedelementen is dit erfgoedverhaal verbonden?
De Gentse Bijlokesite. Dit was eeuwenlang de belangrijkste zorgsite van de stad. De 13de-eeuwse ziekenzaal van het Bijlokehospitaal - een van de grootste middeleeuwse ziekenzalen - kreeg een nieuwe bestemming als concertzaal voor het Muziekcentrum De Bijloke. De gebouwen van de bijhorende abdij - waarvan de zusters instonden voor het verzorgen van de patiënten - zijn nu in gebruik door het STAM - Stadsmuseum Gent. Dit verhaal is ook verbonden met de gebouwen van andere voormalige zorginstellingen in Gent en andere Vlaamse steden én aan hoeves op het platteland die beho(o)r(d)en tot het patrimonium van de zorginstellingen. Het is tevens te linken aan collectiestukken, zoals het 'Panoramisch gezicht op Gent in 1534' in het STAM (een Vlaams topstuk) - dat Gent toont op het einde van zijn middeleeuwse bloeiperiode - en de rijke archiefcollecties van het Archief Gent en het Rijksarchief Gent (evenals archieven in andere steden), met o.m. mooie kaarten van het grondbezit op het platteland.
Kun je enkele weblinks meegeven naar achtergrondmateriaal?
STAM | Gentse Gronden (stamgent.be)
